Tiểu sử
Nguyễn Khánh Dư, sinh năm 1933 tại thị xã Cao Bằng (nay là thành phố Cao Bằng), đã bắt đầu sự nghiệp của mình từ rất sớm. Năm 13 tuổi, ông gia nhập Thiếu sinh quân, Trung đoàn 74 tại Cao Bằng. Trước khi chính thức trở thành nhà quay phim, ông đã tích lũy kinh nghiệm qua mười năm làm nhiếp ảnh và phụ quay tại Nha Thông tin Tuyên truyền.
Năm 1955 đánh dấu bước ngoặt trong sự nghiệp của ông khi ông bắt đầu công việc quay phim, đặc biệt là trong lĩnh vực phim tài liệu. Đến năm 1959, ông chuyển sang làm việc tại Xưởng phim truyện Việt Nam, nơi ông bắt đầu quay những bộ phim truyện đầu tiên. Năm 1976, ông chính thức đảm nhận vai trò đạo diễn với bộ phim đầu tay "Đứa con nuôi". Các tác phẩm điện ảnh tiếp theo của ông đã đạt được nhiều giải thưởng danh giá cả trong và ngoài nước, đặc biệt là trong thể loại phim dành cho thiếu nhi. Ông cũng từng giữ chức vụ Giám đốc Xưởng phim thiếu nhi thuộc Hãng phim truyện Việt Nam.
Với những đóng góp to lớn cho nền điện ảnh Việt Nam, ông được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ nhân dân vào năm 1993 và nhận Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2007. Ông qua đời vào ngày 3 tháng 12 năm 2007 tại Hà Nội, hưởng thọ 75 tuổi.
Sự nghiệp quay phim
Năm 1955, ông bắt đầu sự nghiệp quay phim chuyên nghiệp với những tác phẩm đầu tiên. Trong khoảng thời gian hơn 5 năm, ông đã thực hiện nhiều bộ phim tài liệu và phóng sự có giá trị, bao gồm: "Sản xuất mùa xuân", "Chống di cư vào Nam", "Thành lập khu tự trị Tây Bắc – Việt Bắc", "Cuộc sống trở lại bản Mường" và "Trên hải phận Tổ quốc"...
Năm 1959, ông chuyển công tác về Xưởng phim truyện Việt Nam, nơi ông đảm nhận vai trò quay phim cho nhiều bộ phim truyện nổi tiếng như: "Vườn cam" (1960, đạo diễn Phạm Văn Khoa), "Một ngày đầu thu" (1962, đạo diễn Huy Vân và Nguyễn Hải Ninh), "Chị Tư Hậu" (1962, đạo diễn Phạm Kỳ Nam), "Người chiến sĩ trẻ" (1964, đạo diễn Hải Ninh), "Biển lửa" (1965, đạo diễn Phạm Kỳ Nam và Lê Đặng Thực), "Ga" (1970, đạo diễn Trần Đắc), "Độ dốc" (1972, đạo diễn Lê Đăng Thực) và "Hai bà mẹ" (1974, đạo diễn Nguyễn Khắc Lợi)...
Với bộ phim "Chị Tư Hậu", ông đã được vinh danh với giải Quay phim xuất sắc tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ II năm 1973. Sau đó, ông tiếp tục nhận giải thưởng này tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ IV (1977) với các bộ phim "Hai bà mẹ" và phim tài liệu "Thành phố lúc rạng đông" (1975). Bộ phim "Trên tuyến đầu miền Tây Tổ quốc", mà ông tham gia quay phim, đã giành được Bông sen Bạc tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ II năm 1973.
Trong suốt sự nghiệp của mình, ông đã tham gia quay phim cho hơn 10 bộ phim truyện, hợp tác với nhiều đạo diễn nổi tiếng của Việt Nam thời kỳ đó, bao gồm Phạm Văn Khoa, Nguyễn Hải Ninh và Phạm Kỳ Nam...
Sự nghiệp đạo diễn
Sau năm 1975, Nguyễn Khánh Dư chuyển hướng sang đạo diễn, đánh dấu bước ngoặt mới trong sự nghiệp của mình. Bộ phim đầu tay của ông, "Đứa con nuôi" (1976), được chuyển thể từ truyện của nhà văn Nguyễn Khải, đã nhanh chóng khẳng định tài năng và phong cách riêng của ông. Tác phẩm này đã giành được Giải đặc biệt tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ IV.
Tiếp nối thành công, ông tiếp tục cho ra mắt bộ phim "Những đứa con" (1977), dựa trên truyện của Nguyễn Kiên và kịch bản của Vũ Lê Mai, vẫn giữ vững phong cách phim thiếu nhi đặc trưng của ông. Năm 1979, ông tạo nên dấu ấn đậm nét với bộ phim "Mẹ vắng nhà", chuyển thể từ truyện của Nguyễn Thi. Tác phẩm này đã mang về cho ông Bông sen Vàng tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ V (1980) và giải thưởng Lọ hoa pha lê tại Liên hoan phim Quốc tế Karlovy Vary (1980), khẳng định tài năng vượt trội của ông trong thể loại phim thiếu nhi.
Những bộ phim tiếp theo của ông, như "Cây xương rồng trên cát" (1982), "Trăng rằm" (Bông sen bạc Liên hoan phim quốc gia lần thứ VI, 1983), "Đàn chim trở về" (Bông sen bạc Liên hoan phim quốc gia lần thứ VII, 1985), "Bọn trẻ" (Bông sen vàng và giải Đạo diễn xuất sắc Liên hoan phim quốc gia lần thứ 10, 1993) và "Sơn ca trong thành phố", đều mang đậm dấu ấn phong cách của ông. Phim của Nguyễn Khánh Dư thường mang màu sắc nhẹ nhàng, trữ tình, bay bổng, đặc biệt thành công với đề tài thiếu nhi, tránh xa lối giáo dục khô cứng.
Tuy nhiên, ông cũng thử sức với những đề tài gai góc, gây ấn tượng mạnh mẽ và tạo ra nhiều tranh luận trong giới điện ảnh, tiêu biểu là bộ phim "Không có đường chân trời", chuyển thể từ tiểu thuyết "Trại bảy chú lùn" của Bảo Ninh.
Nguyễn Khánh Dư đã được vinh danh với Giải thưởng Nhà nước cho các tác phẩm "Đứa con nuôi", "Mẹ vắng nhà" và "Bọn trẻ".